Сідарук, П. С. Мы падымаем сцяг … «Правда» несла нам праўду / П. С. Сідарук, І. С. Сідарук // Камуністычная праца. – 1980. — 6 снежня. – С. 2.
Успаміны ўдзельніцы рэвалюцыйнага падполля, Ганаровага грамадзяніна горада Кобрына, персанальнай пенсіянеркі П. С. Сідарук.
Мы падымаем сцяг…
У маі 1925 года ў нашай вёсцы Ілаўск была створана ячэйка КПЗБ. У яе ўвайшла моладзь суседняй в. Калонія. У кастрычніку, напярэдадні восьмай гадавіны Вялікага Кастрычніка, у нас была адкрыта бібліятэка-чытальня «Прасвіты». Сакратар Турнянскага падраёна, у які ўваходзіла наша ячэйка, Мікалай Сідзюк і сакратар Кобрынскага райкома КПЗБ Васіль Анціпаровіч далі заданне пачаць арганізацыю нізавых партыйных звенняў па ўсёй Ілаўскай гміне. Даручэнне было выканана. У пачатку 1927 года арганізаваўся Ілаўскі падраён Кампартыі Заходняй Беларусі, у які ўваходзіла адзінаццаць ячэек і восем бібліятэк-чытальняў. Ён ахопліваў дзве гміны — Ілаўскую і Зёлаўскую, аб’яднаных пазней у адну — Дзеткавіцкую.
Сакратаром падраёна быў выбран я (I. С. Сідарук. Адначасова ён працаваў кіраўніком бібліятэкі-чытальні і драмгуртка.) — Другі аўтар гэтых радкоу (П. С. Сідарук — рэд.) выконвала камсамольскую работу, кіравала жаночай групай драмгуртка.
Дзякуючы таму, што в. Ілаўск знаходзілася ў цэнтры чатырохвугольніка Кобрын — Пружаны — Бяроза — Антопаль, мы мелі цесную партыйную сувязь з гэтымі пунктамі.
Бібліятэка-чытальня знаходзілася ў нашым доме. Тут праводзіліся легальныя сходы яе членаў і нелегальныя — камуністаў і камсамольцаў. Абмен кніг бібліятэкамі падраёна і арганізацыя тэатральных пастановак драмгуртка служылі надзейнай маскіроўкай партыйнай сувязі паміж ячэйкамі і нават раёнамі. У хаце пад падлогай быў абсталяваны тайнік, куды хавалі нелегальную літаратуру.
Ход у яго са склепа для бульбы мы добра замаскіравалі, і дэфензіве так і не ўдалося пры частых вобысках яго адкрыць.
У Ілаўскую бібліятэку-чытальню выпісваліся пяць газет і часопісаў левага напрамку. Акрамя мастацкай, была ў нас і палітычная літаратура: творы
К. Маркса, Ф. Энгельса, У. I. Леніна, К. Лібкнехта. Твор У. I. Леніна «Што рабіць?», а таксама «Камуністычны маніфест» мы старанна хавалі ад старонніх вачэй, бо яны адносіліся да забароненых. Па партыйнай сувязі паступалі нелегальныя газеты «Бальшавік», «Чырвоны сцяг», «Чырвоная дапамога», «Бюлетэнь Камуністычнага клуба» і шмат лістовак рэвалюцыйнага зместу.
Партарганізацыя падраёна шырока выкарыстоўвала легальныя бібліятзкі-чытальні для распаўсюджвання ідэй марксізму-ленінізму ў масах. Мы добра памяталі ленінскае ўказанне «ісці ва ўсе класы насельніцтва … і ў якасці тэарэтыкаў, і ў якасці прапагандыстаў, і ў якасці агітатараў, і ў якасці арганізатараў… Але галоўнае, зразумела, прапаганда і агітацыя ва ўсіх слаях народа». У нашым падраёне выраслі вопытныя агітатары і арганізатары ячэек, бібліятэк-чытальняў. Усе яны мелі рэвалюцыйную закваску яшчэ з часу свайго знаходжання ў бежанцах у час першай сусветнай вайны. Гэта Іван Крыштафовіч, Іван Ярмашук, Сідар Рачка, Улас Самасюк, Максім Крыштафовіч, Нічыпар Бобрык, Сава Дрынюк; Барыс Ляшко, Карніл Шыманскі, Аляксандра Ярмашук, Васіль Галадзюк і многія іншыя добраахвотнікі рэвалюцыйнага фронту, чыё юнацтва наступіла яшчэ пры жыцці Ільіча. I мы раўняліся на яго.
Рэвалюцыйная агітацыя давала свае вынікі. Ламаліся векавечныя традыцыі недавер’я і варожасці паміж моладдзю суседніх вёсак. Яна разумела, што далей жыць пад панскім прыгнётам немагчыма, і знаходзіла сваё месца ў радах барацьбітоў.
«Правда» несла нам праўду
Пасля шматлікіх арыштаў, праведзеных белапольскай ахранкай у 1925 годзе, многія рэвалюцыянеры-камуністы трапілі ў турмы. Аднак разграміць партыйную арганізацыю не ўдалося. Яна хутка аправілася, расшырыла сваю работу і ахапіла ўплывам усе 16 гмін Кобрынскага павета. У большасці з іх было створана па некалькі ячэек КПЗБ і КСМЗБ, а ў некаторых легальна працавала левая партыя «Сельроб». якая знаходзілася пад уплывам Кампартыі Заходняй Беларусі.
Пробным камнем трываласці аўтарытэту КПЗБ у масах, яе ўплыву сталі выбары ў мясцовыя органы самакіравання. Яны паказалі, што барацьба за масы, якую вяла Кобрынская партарганізацыя, увянчалася поўным поспехам. Калі ў гмінныя рады сям-там і прайшлі кандыдаты па панскаму спісу, то ў павятовы сеймік у ліку 34 дэпутатаў не трапіў ні адзін. Вядома, надзей на дзейнасць гэтага самакіравання ў сэнсе паляпшэння эканамічнага і сацыяльнага становішча працоўных мы не мелі. Але яно дапамагала партыі выкрываць палітыку аграблення працоўных, праводзімую польскім фашысцкім урадам.
З усё нарастаючым поспехам працягвалі сваю работу сярод насельніцтва кобрынскія камуністы. У канцы 1927 года па партыйнай сувязі да нас паступіла газета «Правда». У ёй змяшчаліся матэрыялы XV з’езда КПСС. Сярод іншых там былі адлюстраваны і пытанні кааперавання сельскай гаспадаркі, будаўніцтва сацыялізму ў СССР, якія асабліва цікавілі сялян Кобрыншчыны. Спачатку мы сабралі моладзь і прачыталі з ёю гэтыя і іншыя матэрыялы газеты, а на вечар запрасілі пажылых сялян. Народу сабралася шмат. Мы выстаўлялі вартавых заўсёды, калі чыталі нелегальныя газеты і літаратуру. Але на гэты раз паслаць у дазор не было каго — моладзь разышлася, а сталым дужа хацелася паслухаць, што піша «Правда». Таму вырашылі лямпу ў бібліятэцы не запальваць, каб не прыцягваць увагі паліцэйскіх шпікаў. На стале ў мяне на ўсякі выпадак ляжаў нумар часопіса «Тыгоднік гаспадарчы» і дазволеныя газеты.
Чытанне было ў самым разгары, калі, выпадкова глянуўшы ў акно, я заўважыў агеньчык ад папяросы. Нехта назіраў за намі. «Паліцыя», — мільганула думка. Я ведаў, што з моладзі ніхто не курыць, а старэйшыя амаль усе былі тут, у чытальні. Спакойна папярэдзіў прысутных: «Паліцыя! Але ніякай панікі, усім сядзець на сваіх месцах».
Непрыкметна перадаў газету сястры (П. С. Сідарук — рэд.). Яна зразумела адразу: трэба схаваць у тайнік. Ледзь паспела спусціцца ў склеп, як у хату ўвайшлі камяндант пастарунка Ілаўскай гміны і паліцэйскі.
- Што чытаеш? — падышоў да мяне камяндант.
Я працягнуў яму «Тыгоднік гаспадарчы». Тут ён заўважыў адчыненую крышку склепа і адразу кінуўся туды. Насустрач яму з карзінай бульбы падыма- лася сястра, паспеўшая ўжо схаваць газету.
- Што ты там робіш? —строга спытаўся ён.
- Набірала бульбы на вячэру, — спакойна адказала сястра.
Камяндант абшукаў мяне, сясцёр, зазірнуў у печ, пад ложак, спусціўся ў склеп, перавярнуў пасцель, але нічога не знайшоў.
- Я бачыў, як ты чытаў газету, — накінуўся ён на мяне.
- Гэта пану здалося праз акно, але ў нас ёсць і газеты, — адказваю.
- Чаго тут сабралася столькі людзей? — зноў пытае ён.
- Вучыцца, як трэба гаспадарыць. Вось нам і чытаюць, як гэта правільна рабіць, — загаманілі мужчыны.
Прычапіцца не было да чаго, і, перапісаўшы прозвішчы прысутных, паліцэйскія пайшлі.
«Правда» была прачытана не адзін раз. Шмат было размоў аб пачутым з яе. I спела думка: трэба рабіць так, як у Расіі — устанавіць савецкую ўладу.
— «Правда» з Масквы — гэта праўда на ўвесь свет, — гаварылі сяляне. — Яна па-сапраўднаму вучыць, як трэба гаспадарыць на зямлі!
Не раз яшчэ паліцэйскія і іх агенты ўрываліся ў наш дом, шукалі «Правду», але так і не знайшлі.
Палескі ваявода ў сваім данясенні Міністэрству ўнутраных спраў у 1929 годзе пісаў: «…Калі стаіць пытанне аб дзейнасці камуністычных арганізацый, існуючых на тэрыторыі Кобрынскага павета, то перш за ўсё яна развівалася ў напрамку захопу кіраўніцтва ў легальных арганізацыях… У выніку такога метаду дзеянняў большая частка бібліятэк «Прасвіты» састаяла выключна з камуністаў, якія ў большасці выпадкаў займалі кіруючыя пасады і накіроўвалі дзейнасць бібліятэк».
У тым жа 1929 годзе ўсе бібліятэкі-чытальні былі разгромлены паліцыяй, многія іх кіраўнікі трапілі ў турмы, кнігі былі спалены. Але бібліятэкі сваю ролю адыгралі. Яны рэвалюцыянізавалі масы, унеслі ў іх імкненне да свабоды, паказалі шляхі, якія вядуць да яе.
П. С. СІДАРУК,
удзельніца рэвалюцыйнага падполля,
ганаровая грамадзянка г. Кобрына, персанальная пенсіянерка.
I. С. СІДІАРУК.